راهنمای اجرای وال پست جان پناه

جان پناه یکی از بخش های مهم ساختمانی است که تاثیر زیادی روی امنیت افراد حاضر در ساختمان برعهده دارد. در صورتی که یک بخش از ساختمان دارای ارتفاع زیادی باشد و امکان سقوط افراد از طریق این بخش وجود داشته باشد، باید حتما از جان پناه استفاده کرد. جان پناه یک بخش غیر سازه ای در ساختمان است که نقش مهمی را در امنیت مردم ایفا می کند؛ اما اگر جان پناه دارای مقاومت خوبی در برابر زلزله نباشد، مانند دیگر اجزای غیر سازه ای به راحتی فرو می ریزد. از این رو لازم است که از وال پست جان پناه، برای مهار جان پناه ها استفاده شود. در ادامه این مقاله تمامی اصول و ضوابط مربوط به وال پست جان پناه و اهمیت اجرای آن را برای مهندسین و کارفرمایان توضیح خواهیم داد.

اهمیت مهار مناسب جان پناه ساختمان بعد از زلزله کرمانشاه

زلزله کرمانشاه، یکی از زلزله های تلخ برای ما ایرانیان بود. در حالی که برخی از ساختمان های جدید نیز در این زلزله تخریب شدند و بسیاری از مردم نیز زیر آوار ماندند، اما هیچ کس تصور نمی کرد که حجم خسارات به این اندازه باشد. البته بخشی از این خسارات برای اسکلت ساختمان قابل درک بود؛ اما اجزای غیر سازه ای مانند دیوارهای غیر سازه ای و جان پناه ها، اولین بخش در ساختمان بودند که دچار تخریب شدند.

جان پناه به عنوان یک بخش غیر سازه ای، مقاومت زیادی در برابر زلزله ندارد. اگر مهار جان پناه با وال پست انجام نشود، به راحتی در اثر یک زلزله کوچک نیز تخریب شده و می تواند روی سر مردم آوار شود. تفاوتی وجود ندارد که جان پناه در کجای ساختمان قرار گرفته و دارای چه خصوصیاتی است. مهم این است که اگر وال پست جان پناه وجود نداشته باشد، اتفاقاتی نظیر زلزله کرمانشاه رخ می دهند. با توجه به اینکه اهمیت مهار اجزای غیر سازه ای در ساختمان پس از زلزله کرمانشاه درک شد، در حال حاضر از روش های خاصی برای مهار جان پناه ها استفاده می شود.

جان پناه چیست؟

جان پناه یکی از اجزای ساختمانی است که برای بخش هایی از ساختمان که دارای ارتفاع هستند و خطر سقوط افراد از آن ها وجود دارد، طراحی می شود. به اصطلاح، جان پناه به معنی ایجاد پناه برای فضایی است که می تواند باعث به خطر انداختن جان مردم شود. به اشتباه برخی از مردم تصور می کنند که جان پناه فقط محدود به پشت بام می شود؛ اما واقعیت این است که در هر بخشی از خانه مانند بالکن، راه پله ها، ایوان و … که خطر سقوط افراد وجود دارد، نیاز به اجرای جان پناه است.

جان پناه را می توان به عنوان اجزای غیر سازه ای شناخت که نیاز به مهار  دارد. جان پناه ها دارای تنوع زیادی هستند و می توانند با اشکال مختلفی طراحی شوند. طبق ضوابط و قوانین ساختمان سازی، بهتر است که جان پناه حداقل دارای ارتفاع 1.2 متر باشد تا بتواند از مردم محافظت کند. البته به غیر از قوانین اجرای جان پناه ها، باید به قوانین مهار آن ها در برابر زلزله نیز توجه شود. در این صورت احتمال ریزش و آوار شدن جان پناه ها در هنگام زلزله کاهش پیدا خواهد کرد.

انواع جان پناه در ساختمان سازی کدامند؟

جان پناه در ساختمان سازی می تواند در بخش های مختلفی مورد استفاده قرار گیرد. بالکن، راه پله ها، روف گاردن، پشت بام و … از جمله جان پناه هایی هستند که امکان اجرای آن ها در ساختمان وجود دارد. ساختار هر کدام از این اجزای غیر سازه ای و عملکرد آن ها با هم متفاوت است. همچنین باید توجه داشت که جان پناه های غیر سازه ای حتما نیاز به وال پست برای مهار دارند.

جان پناه ها را می توان از نظر ظاهر به سه دسته جان پناه سوراخ دار، شیب دار و پلکانی تقسیم بندی کرد. جان پناه های سوراخ دار برای تخلیه آب مورد استفاده قرار می گیرند. جان پناه های شیب دار به واسطه داشتن شیب، آب باران را راحت تر تخلیه می کنند. جان پناه های پلکانی نیز با ظاهر پلکانی طراحی می شوند و می توانند ساختمان را بلندتر نشان دهند. انواع جان پناه ساختمانی را می توان از نظر جنس دسته بندی کرد.

• جان پناه بتنی:

رایج ترین نوع جان پناه در ساختمان های قدیمی و جدیدی، جان پناه بتنی است. در واقع این اجزای غیر سازه ای با متریالی مشابه با متریال دیوارهای ساختمانی ساخته می شوند و حتی ممکن است نماسازی نیز شوند. جان پناه بتنی را می توان برای پشت بام، روف گاردن و بالکن مورد استفاده قرار داد؛ اما معمولا برای راه پله ها از انواع دیگر این اجزا استفاده می شود.

• جان پناه شیشه ای:

جان پناه شیشه ای، یکی دیگر از انواع جان پناه های موجود در ساختمان است که ضمن حفظ امنیت افراد، زیبایی فوق العاده ای نیز دارد. این جان پناه ها برای بالکن، راه پله ها، روف گاردن و همچنین لبه های استخر قابل استفاده است. اما امکان اجرای وال پست جان پناه برای جان پناه شیشه ای وجود ندارد. از این رو لازم است که مهار این اجزای غیر سازه ای با همان شیشه و بست های آن انجام شود.

• جان پناه فلزی:

جان پناه فلزی، به عنوان یکی از انواع جان پناه ها در ساختمان ها شناخته می شود که می تواند از سقوط افراد جلوگیری کند. نمونه جان پناه فلزی را به وفور در راه پله ها دیده ایم. معمولا از فولاد و استیل برای ساخت آن ها استفاده می شود؛ اما همانطور که مشخص است، امکان اجرای وال پست جان پناه برای جان پناه های فلزی وجود ندارد.

مزایای جان پناه چیست؟

اگرچه اجرای جان پناه مزایای زیادی را به همراه دارد؛ اما باید توجه داشت که اجرای این اجزای غیر سازه ای در بخش هایی از ساختمان ضروری است. از این رو باید حتما مطابق با قوانین جان پناه ها، آن ها را در ساختمان ها اجرا کنید. وال پست جان پناه نیز می تواند با مهار آن ها در برابر زلزله، مقاومتشان را افزایش دهد. از جمله مزایای اجرای این سازه ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جلوگیری از ورود گرد و غبار به بخش هایی از ساختمان مانند بالکن و پشت بام
• زیباسازی ساختمان ها به واسطه جان پناه ها
• حفاظت از جان افراد به ویژه کودکان و سالمندان
• جلوگیری از لکه دار شدن نمای ساختمان با تخلیه آب اضافی باران
• جلوگیری از نفوذ رطوبت به داخل ساختمان

ضوابط جان پناه در مقررات ملی ساختمان

با توجه به اینکه جان پناه، یک بخش غیر سازه ای در ساختمان است باید حتما مهار آن در برابر زلزله انجام شود. وال پست جان پناه، بهترین روش برای مهار این اجزا در برابر زلزله است. به منظور اجرای جان پناه ها در ساختمان ها باید قوانین و مقررات زیادی مورد توجه قرار گیرند که به دو دسته تقسیم بندی می شوند. دسته اولین قوانین مربوط به اجرای خود جان پناه ها هستند و دسته دوم مقررات مربوط به اجرای وال پست جان پناه ها می باشند. توجه به این قوانین جهت اجرای این اجزای غیر سازه ای، بسیار ضروری بوده و نیاز به دقت و توجه زیادی دارد.

طبق مقررات ملی ساختمان، جان پناه ها در هر بخش از ساختمان باید حداقل ارتفاع 1.2 متر داشته باشند. حال بسته به نوع جان پناه و مکانی که در آن قرار گرفته است، ممکن است این ارتفاع بیشتر نیز انتخاب شود. همچنین، برای اینکه بتوان آن ها در برابر لرزه ها مقاوم کرد، لازم است که ارتفاع ستون های پیرامون آن ها تا 1.35 متر باشد. برای اجرای وال پست جان پناه مطابق با مقررات اجرایی، باید به نقشه اجراکننده جان پناه توجه داشت. در مواقعی که فاصله میان ستون های پیرامونی زیاد است، می توان از وادارهای میانی برای افزایش استحکام استفاده کرد. همچنین برای مهار جان پناه در برابر زلزله، استفاده از میلگرد بستر می تواند امنیت بالایی را در ساختمان ایجاد کند.

مهار لرزه اي جان پناه استفاده از وادار بتنی

در صورتی که امکان اجرای وال پست جان پناه فلزی وجود نداشته باشد، می توان از وادار بتنی برای مهار لرزه ای جان پناه ها استفاده کرد. دستورالعمل اجرای این روش در آیین نامه 714 به طور دقیق با شکل توضیح داده شده است که می توان بر اساس آن پیش رفت. به طور کلی، برای مهار لرزه ای جان پناه ها با کمک واردهای بتنی می بایست از میلگرد طولی و عرضی و ورق فولادی استفاده کرد که هر کدام نقش مهمی را در مهار لرزه ای برعهده دارند. در چنین شرایطی میلگردهای بستر به همراه ستون های سیمانی نقش مهمی را در مهار لرزه ای جان پناه ایفا می کنند و می توانند مقاومت سازه را افزایش دهند.

وادارهای بتنی ضوابط اجرایی مخصوص به خود را دارند. از این رو توصیه می شود که کارفرمایان و مهندسین ساختمان سازی، به این قوانین و مقررات پایبند باشند تا در اثر بروز حوادثی مانند زلزله، مشکلی برای مردم به وجود نیاید. در تصویر زیر می توانید نحوه مهار لرزه ای جان پناه با استفاده از وادار بتنی را مشاهده کنید.

مهار جان پناه بنائی توسط وادار فلزي

به منظور مهار جان پناه بنایی توسط وادار فلزی، لازم است که ابتدا ستون های پیرامونی بام تا ارتفاع 1.35 بر روی بام ادامه داده شوند. این ارتفاع جهت مهار لرزه ای جان پناه است. سپس می توان وال پست جان پناه را مطابق با آیین نامه جدید با کمک وادارهای فلزی طراحی کرد. مهندسین مجری ساختمان و مهندسین ناظر باید حتما مطابق با نقشه اجرایی مشخص شده در آیین نامه، مراحل نصب وادارهای فلزی را در ساختمان و بخش های غیر سازه ای انجام دهند. در غیر این صورت ممکن است مشکلات زیادی در ساختمان به وجود بیاید.

به منظور مهار لرزه ای جان پناه لازم است که در هر 4 متر از فاصله بین ستون ها، وادار نصب شود که جزئیات نصب وادار را در تصویر زیر مشاهده می کنید. لازم است که دیوار جان پناه بین وادارها با کمک میلگردهای بستر یا تسمه مسلح شوند تا پایداری خارج از صفحه جان پناه تامین گردد. در شرایطی که امکان ادامه دادن ستون ها تا ارتفاع 1.35 متر وجود نداشته باشد و یا اینکه پیش آمدگی در تراز بام وجود داشته باشد، می توان با اجرای وال پست جان پناه در فواصل 4 متر و تسلیح دیوارها، این اجزای غیر سازه ای را در برابر زلزله مهار کرد.

مهار لرزه اي جان پناه استفاده وال مش

امروز وال مش توانسته به عنوان بهترین و ارزان ترین وال پست جان پناه و دیوارهای غیر سازه ای مورد استفاده قرار گیرد. در صورتی که امکان اجرای وال پست فلزی و بتنی وجود نداشته باشد، می توان از ملات مسلح شده با مش الیاف استفاده کرد. اجرای وال مش به عنوان وال پست جان پناه می تواند تاثیر زیادی روی کاهش هزینه های ساختمان داشته باشد. از طرفی مقاومت این بخش غیر سازه ای ساختمان در برابر زلزله بسیار افزایش پیدا خواهد کرد.

تراکم و عرض نوارهای وال مش که برای وال پست جان پناه استفاده می شوند، باید بر اساس جنس و مشخصات الیاف و ضخامت دیوار به طور دقیق مشخص شوند. بر روی مش الیاف می توان از ملای ریز دانه که با نسبت سیمان به ماسه بادی 1 به 2 ترکیب می شوند، استفاده کرد. مقاومت فشاری ملات ریز دانه استفاده شده برای اجرای وال پست جان پناه با روش وال مش، باید 30 مگاپاسکال باشد. نوارهای وال مش باید در هر دو طرف با کمک تسمه به دال سقف و وجه بیرونی تیر مهار شوند.

عرض تسمه ای که برای اتصال مورد استفاده قرار می گیرد، باید حداقل 100 میلی متر بیشتر از عرض الیاف باشد. در تصویر زیر می توانید جزئیات وال مش جان پناه را مشاهده کنید. به منظور مهار دیوارهای بالکن به عنوان یک جان پناه، می توان از وال مش به عنوان جایگزین وال پست جان پناه فلزی و بتنی استفاده کرد. باید توجه داشته باشید که اگر دیوار بالکن بین وال پست ها قرار گیرد، نیازی به جداسازی دیوار از وال پست نیست. ولی اگر دیوار در تماس با ستون باشد، باید مراحل جداسازی دیوار و ستون انجام شود.