زلزله یکی از حوادثی است که در جای جای دنیا بارها و بارها اتفاق افتاده و در بسیاری از موارد، آسیب‌های جدی و خسارت‌های بزرگ به همراه داشته است. نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان یکی از ضوابطی است که برای کاهش این آسیب‌ها و به حداقل رساندن خسارت‌های حاصل از زلزله، در دسترس سازندگان قرار گرفته است. متأسفانه کشور ایران طی سال‌های اخیر بارها با زمین لرزه‌های بزرگ مواجه شده است که آسیب‌های مالی و جانی جبران ناپذیری به دنبال داشته‌اند. از این رو توجه به اصول و ضوابط مربوطه حین ساخت و ساز، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان یکی از مهم‌ترین نشریه‌های موجود در ایران است که چگونگی و اصول طراحی و اجرای اجزاء سازه‌ای و دیوارهای غیرسازه‌ای را به بهترین شکل توضیح داده است. بدون شک با پیروی دقیق و متعهدانه از این اصول می‌توان میزان آسیب‌ها و خسارت‌های حاصل از حوادثی همچون زمین لرزه را به حداقل رساند. در ادامه شما را با جزئیات این نشریه به طور مفصل آشنا خواهیم کرد.
معرفی اولیه ضابطه 819: راهنمای طراحی سازه‌ای و جزئیات اجرایی دیوارهای غیرسازه‌ای
نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان یکی از چندین نشریه‌ای است که به منظور ارتقاء ایمنی ساختمان‌ها توسط مرکز تحقیقات مسکن ارائه شده است. همانطور که در عنوان این نشریه آمده است، طراحی سازه‌ای و جزئیات اجرایی دیوارهای غیرسازه‌ای، محتوای اصلی آن را تشکیل می‌دهند. دیوارهای غیرسازه‌ای یکی از اجزاء مهم ساختمان‌ها هستند که متأسفانه تا همین چند سال اخیر به اندازه کافی مورد توجه قرار نمی‌گرفتند. نتیجه این بی‌توجهی، حوادث ناگواری بود که در جریان زمین لرزه‌ها اتفاق افتاد و خسارت‌های بسیاری به همراه داشت. بعد از آن، کارشناسان تمرکز خود را بر ارائه اصول و ضوابط مهم در طراحی و اجرای این دیوارها گذاشتند و نتیجه آن تهیه و تدوین نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان است. این نشریه با عنوان کوتاه ضابطه 819 نیز شناخته می‌شود.
پیروی از نشریه 819 در طراحی و اجرای اجزاء ساختمان
همانطور که می‌دانید زلزله اخیر کرمانشاه در سال 1396 یکی از اتفاقات ناگواری بود که خسارت‌های بسیار جدی برای ساکنان خانه‌ها و سازندگان آن‌ها به همراه داشت. در جریان این زمین لرزه، بسیاری از ساختمان‌هایی که به طور قانونی و با رعایت بسیاری از ضوابط موجود ساخته شده بودند نیز فرو ریختند و دچار آسیب‌های بزرگ شدند. همین امر نشان دهنده این موضوع بود که ارتقاء ایمنی ساختمان‌ها و تقویت آن‌ها در برابر حوادثی مانند زلزله، نیازمند بررسی‌های بیشتر و رعایت اصول و ضوابط دقیق‌تر است.
نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان حاصل تلاش کارشناسانی است که سعی داشتند بیشترین ایمنی را برای اجزاء غیرسازه‌ای ساختمان فراهم آورند. در واقع این نشریه بهترین و کامل‌ترین منبع برای طراحی و اجرای اصولی دیوارهای غیرسازه‌ای است. باید توجه داشت که در جریان حوادث طبیعی، این دیوارها متحمل بارهای بزرگی می‌شوند. به این ترتیب تقویت آن‌ها به تقویت بیشتر ساختمان‌ها حین حوادثی همچون زلزله می‌انجامد.
آشنایی با بخش‌های مختلف نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان
نشریه یا ضابطه 819 در قالب سه فصل مهم، تدوین و ارائه شده است. هر یک از این فصل‌ها حاصل تحقیقات بسیار هستند و پیروی از آن‌ها به منزله کلید طلایی برای ساخت بنایی با حداکثر میزان ایمنی است. در بخش‌های بعد هر یک از این سه فصل به طور مفصل و مجزا معرفی خواهند شد.
معرفی فصل اول: دستورالعمل طراحی
فصل اول نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان از ابتدا، نکاتی کلیدی و مهم را در خصوص سطح خطر و میزان اهمیت طراحی لرزه‌ای در ساختمان ارائه می‌کند. در این فصل متدهای محاسباتی، دیتیل‌ها و نقشه‌های اجرایی مربوط به دیوارهای خارجی بیان می‌شوند. علاوه بر این، سطوح اهمیت ساختمان‌ها تا ده طبقه، مطابق با جداول و دیتیل‌هایی خاص مشخص می‌گردد. به این ترتیب سازندگان، پیمانکاران و کارشناسان می‌توانند با مراجعه به این جداول، ابتدا سطح اهمیت ساختمان را تعیین کنند. این کار کمک می‌کند جزئیات اجرایی مربوط به طراحی ساختمان در دسترس افراد قرار بگیرد، تا بتوانند با مراجعه به پیوست چهارم استاندارد 2800، از این جزئیات بهره بیشتری ببرند.
فصل اول نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان علاوه بر موارد ذکر شده، فرضیات طراحی، بار ثقلی، ضریب اهمیت دیوارهای غیرسازه‌ای، بار وارد شده بر دیوارهای خارجی بلوکی، بار ناشی از زلزله، ارزیابی دیوارهای خارجی (در برابر بارهای وارد شده)، ترکیبات بارگذاری و طراحی را نیز مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. با این حساب مطالعه این فصل اولین گام مهم برای طراحی اصولی دیوارهای غیرسازه‌ای به شمار می‌رود.
معرفی فصل دوم: جداول راهنما
فصل دوم ضابطه 819 به عنوان یک مرجع مهم جهت دستیابی به جزئیات مهار دیوارهای سازه مورد استفاده قرار می‌گیرد. از جمله جداولی که در فصل دوم نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان ارائه می‌گردند، عبارتند از:
- جداول مقاطع برای دیوارهای خارجی به ضخامت‌های 15 و 20 سانتی متر
- جداول مقاطع برای دیوارهای داخلی با ضخامت ده سانتی متر
- جزئیات مربوط به تسلیح دیوارهای خارجی (در خصوص تحمل بار خارج از صفحه دیوار)
- جزئیات مهار دیوارها (در لبه‌های کنار سقف و لبه‌های کنار وال پست)
همانطور که مشاهده کردید، جداول راهنمای این فصل به بیان جزئیات مربوط به هر دو نوع دیوار داخلی و خارجی می‌پردازند و برای ساختمان‌های تا 10 طبقه قابل استناد هستند.
معرفی فصل سوم نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان: جزئیات و دیتیل‌های اجرایی
سومین و آخرین فصل از ضابطه 819 به دیوارهای بلوکی اختصاص دارد. در این فصل تمام جزئیات اجرایی مربوط به این دیوارها اعم از اتصالات و دیتیل‌های اجرایی دیوارها با بلوک AAC، بلوک سیمانی، آجر سفالی و آجر فشاری بیان شده است. علاوه بر این موارد، چگونگی جداسازی نما از سازه و جزئیات اجرایی آن نیز در فصل سه نشریه 819 کاملاً توضیح داده شده است.
سایر نشریاتی که باید بشناسید
نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان تنها یکی از چندین و چندین نشریه موجود است که در طراحی و اجرای اجزاء ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرند. خوشبختانه منابع متعددی توسط مرکز تحقیقات راه و مسکن تدوین شده‌اند که به طراحی لرزه‌ای و اجرای اصولی بخش‌های مختلف ساختمان کمک می‌کنند. برخی از این نشریه‌ها عبارتند از:
- آیین نامه 2800: آیین نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله
- پیوست ششم آیین نامه 2800: طراحی لرزه‌ای و اجرای اجزای غیرسازه‌ای معماری
- نشریه 714: دستورالعمل طراحی سازه‌ای و الزامات و ضوابط عملکردی و اجرایی نمای خارجی ساختمان‌ها
- نشریه 729: راهنمای طراحی لرزه‌ای دیوارهای بنایی غیرسازه‌ای مسلح به میلگرد بستر
نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان یکی از نشریات بسیار پرکاربرد در خصوص دیتیل‌های اجرایی دیوارهای غیرسازه‌ای به حساب می‌آید. با این حال اگر ایمنی ساختمان در برابر زلزله برای شما اهمیت بسیاری دارد، باید با آیین نامه 2800 بیشتر آشنا شوید. آیین نامه 2800 به عنوان یک آیین نامه کامل و جامع، به بررسی تمام ابعاد طراحی ساختمان در برابر زمین لرزه می‌پردازد. پیوست ششم این آیین نامه به طور ویژه به اجزاء غیرسازه‌ای معماری اختصاص دارد. نشریات دیگری مانند 714 و 729 نیز مکمل آیین نامه‌های موجود هستند و تمام پیچ و خم‌های مربوط به اجرای وال پست‌ها، طراحی سازه‌ای و… را برای شما مشخص می‌سازند.
توضیحات آیین نامه 819 در مورد وال پست‌ها
در جای جای نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان، بارها به وال پست اشاره شده و در مورد نحوه طراحی و اجرای آن نکات مهمی بیان شده است. در فصل دو این نشریه، جداول مقاطع وال پست‌ها ارائه می‌گردند. بخش ٣ – ٢ – ٤ این نشریه به اتصالات دیوار با وال پست اختصاص دارد و در بخش ٣ – ٢ – ٦ اتصال وال پست‌های نگه‌دارنده دیوارها به قاب توضیح داده می‌شود. بخش ٣ – ٢ – ١٢ نیز به معرفی مقاطع پیشنهادی به کار رفته در وال پست‌ها می‌پردازد. در دیگر بخش‌های ضابطه 819 نیز بارها از وال پست صحبت شده و جزئیاتی در رابطه با اجرای صحیح آن ارائه گشته است. با این حساب می‌توان با استناد به این آیین نامه به عنوان یک راهنمای بی‌نقص، بهترین سیستم وال پست را برای حفظ ایمنی ساختمان در برابر زلزله طراحی کرد.
نشریه 819: مهار لرزه‌ای دیوار به روش مسلح کردن با مش الیاف
امروزه وال پست جزء جدایی ناپذیر فرآیند ساخت یک ساختمان به حساب می‌آید. در واقع هیچ سازه جدیدی را نمی‌توان پیدا کرد که مجهز به سیستم وال پست نباشد. از طرفی سازه‌های قدیمی که تحت بازسازی قرار می‌گیرند نیز باید با یک سیستم مطمئن و کارآمد تقویت شوند و دیوارهای آن‌ها به درستی مهار گردد. با این حساب انتخاب نوع مناسبی از وال پست که مورد تأیید نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان باشد، از اهمیت بالایی برخوردار است.
قدیمی‌ترین نوع وال پست که هنوز هم در بسیاری از ساختمان‌ها به کار گرفته می‌شوند، وال پست‌های فلزی و بتنی هستند. متأسفانه جزئیات طراحی و اجرایی این نوع وال پست‌ها به قدری زیاد است که موجب بروز اشتباهات و خطاهای متعدد در جریان پیاده سازی آن‌ها می‌شود. به همین دلیل کارشناسان به دنبال روش‌های جدیدتر و ساده‌تر برای مهار دیوارها بوده‌اند که نتیجه این جستجو و بررسی، معرفی نوع جدیدی از وال پست با عنوان وال مش بوده است. خبر خوب این است که این نوع وال پست جدید طی سال‌های اخیر به طور کامل مورد آزمون و بررسی قرار گرفته و توسط نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان نیز تأیید شده است. مهار دیوارهای غیرسازه‌ای به کمک مش الیاف یا به اصطلاح وال مش یک روش مطمئن، کم هزینه و بدون پیچیدگی است که به خوبی توانسته جایگزین وال پست‌های سنتی شود.
هدف اصلی از تدوین و ارائه نشریاتی مانند نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان، مهار مناسب دیوارها در برابر بارهای جانبی از جمله زمین لرزه است. در حال حاضر یکی از بهترین روش‌ها که موجب مهار حداکثری دیوارهای سازه می‌گردد، با عنوان وال مش شناخته می‌شود. وال مش به معنای مسلح کردن دیوار با مش الیاف است. در این روش از مش فایبرگلاس برای انسجام بخشی به دیوار کمک گرفته می‌شود. نصب توری‌های منعطف و مقاوم فایبرگلاس موجب می‌گردد بار لرزه‌ای وارد شده به دیوار، به اسکلت اصلی منتقل شود. نتیجه این انتقال، عدم ریزش دیوار و جلوگیری از خسارت‌های بزرگ جانی و مالی خواهد بود.
سیستم وال مش تأیید شده توسط نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان، دارای چهار جزء اصلی است: توری فایبرگلاس یا الیاف شیشه، پلاستر گچی یا پلاستر سیمانی، چسب اپوکسی و نبشی‌ها. به کمک این چهار جزء و طی فرآیندی ساده و سریع، دیوارهای غیرسازه‌ای به طور مناسب مهار می‌گردند، بدون این که نیاز به نیروی متخصص و پرداخت هزینه‌های گزاف باشد.
چگونگی اجرای وال مش مطابق با ضوابط موجود
درست است که بکارگیری وال پست مش مورد تأیید نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان و دیگر نشریات معتبر قرار گرفته است، اما این به شرطی است که فرآیند اجرا بر اساس ضوابط و اصول مربوطه باشد. طبق ضوابط موجود، دیوارهایی که طولی بیشتر از چهار متر و ارتفاعی بیشتر از 3 و نیم متر داشته باشند حتماً باید توسط وال پست مهار گردند و این امر در مورد وال مش نیز صدق می‌کند. اجرای مش روی سطح دیوار و با استناد بر نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان، باید طبق مراحل زیر صورت گیرد:
- برای اجرای وال مش ابتدا باید دیوارچینی به طور کامل انجام گردد. سپس سطح دیوار توسط ابزار مناسب به طور کامل از برجستگی‌ها و آلودگی‌ها پاک می‌گردد تا شرایط لازم برای نصب الیاف فراهم شود.
- در مرحله اول پلاسترکشی، اولین لایه پلاستر به طور کامل تمام سطح دیوار را می‌پوشاند.
- حال ابعاد مناسبی از مش فایبرگلاس که طبق نقشه‌های سازه آماده شده‌اند، به کمک گیره یا میخ به طور موقت روی دیوار نصب می‌شوند.
- لایه دوم پلاستر با دقت کافی روی سطح مش و دیوار کشیده می‌شود. در نتیجه این کار، مش به طور کامل روی دیوار فیکس می‌شود.
- برای مهار لبه‌های بالایی دیوار (و در صورت لزوم لبه‌های پایینی) از نبشی‌ها کمک گرفته می‌شود. این نبشی‌ها به کمک چسب اپوکسی و به راحتی روی لبه‌ها نصب می‌گردند.
امروزه وال پست‌ها از جمله مهم‌ترین بخش‌های طراحی و اجرای یک ساختمان به شمار می‌روند و باید مطابق با اصول و با دقت کافی مورد استفاده قرار گیرند. نشریاتی مانند نشریه 819 مقررات ملی و کنترل ساختمان، کمک می‌کنند تا این کار به بهترین شکل انجام شود و ایمنی سازه در بالاترین حد ممکن مهیا گردد. نتیجه این دقت و اجرای اصولی، ساختمان‌هایی است که در مواجهه با حوادثی همچون زلزله به راحتی فرو نمی‌ریزند و ساکنان آن دچار آسیب‌های جبران ناپذیر نمی‌شوند.
